چند ماهی است که "منشور حقوق بشر کوروش بزرگ" که دربخش " ایران باستان"  موزه ی بریتانیا در لندن نگهداری می شود، راهی موزه های مختلفِ کشورهای غربی است؛ آنان که بهره ای از"جان آدمّیت" برده­اند و انسان و ارزش­های انسانی را در کلّیت اش می نگرند، به دیدار از این لوحه و پیامِ صالح جویانه و بشر دوستانه­اش می­شتابند. در ماه اکتبر سال جاری "منشور" به شهر" فرشتگان" می­رسد و برای مدت زمانی نزدیک به سه ماه در موزه پُل گتی (ویلا) ، در معرض دید و نگاه همگی ماست...  از این روی برآن شدم که "پیشگفتار" این شماره از "ره آورد" رابا یاد آوری این نکته، مُزیّن به "ره آوردی" دیگر، بس عزیز و غرورآفرین بنمایم .

تاریخ ساخت منشور و یااستوانه به 538پیش از میلادباز می­گردد. در سال 1789میلادی برابر با 1259 خورشیدی که گروهی­از باستان شناسان بریتانیایی درمنطقه­ی بابل باستانی واقع در میان رودان(بین النهرین) مشغول کاوش بودند، "هرمزد رسام" ، باستان شناس آسوری تبار بریتانیایی استوانه­ای از جنس گِلِ رُس می­یابد که دور تا دور  آن 45 سطرنوشته­هایی به خط میخی و زبان اکدی( بابلی نو) به چشم می­خورد. استوانه که قسمت­هایی از آن به مرور زمان تخریب شده است 22،5 سانتی مترطول، 11 سانتی متر عرض دارد و دربررسی­های بعدی، باستان شناسان تشخیص دادند که این لوحه سفالین پس از فتح بابل توسط کوروش بزرگ و به فرمان او نگاشته­شده­است که در "معبد مردوک" نگهداری می­شده است. در ادامه­ی کاوش­ها­ی باستان شناسی  به­بخشی از لوح دیگر ی برخوردند که نخست آن رامتعلق به "نبونید" پادشاه بابل می­دانستند. این پاره از لوح که تاچندین سال پیش در دانشگاه "ییل" امریکا نگهداری می­شد، پس از آگاهی به­آن که در حقیقت این لوح پاره ای از "منشور حقوق بشر کوروش" است به­موزه بریتانیا انتقال یافته و به استوانه­اصلی پیوند داده­شد . بی مناسبت نیست که در این جا به دو قطعه استخوان فسیل شده­اسب نیز اشاره کنیم که در موزه شهر ممنوعه­ی چین نگهداری می­شود؛ پژوهش­های زبان شناسی بر روی نوشته­های­این دو قطعه استخوان نیز منجر به شناسایی نسخه چینی منشور کوروش بزرگ گردید.

اکنون فرصتی است مغتنم برای همگان و به ویژه ما ایرانی­ها که به موزه رویم، دقایقی به "منشور" بنگریم و به یاد آوریم که 2500 سال پیش که بوده­ایم و اکنون کی و کجا هستیم؛ سخن از "شووینیسم" و ملی گرایی کور نیست !

آشو زرتشت، کوروش بزرگ، پیر توس، فردوسی و ... فرزندان راستین سر زمینی هستند که ماهم در آن زاده شده و پرورش یافته­ایم؛ روشن است که باید به­خود ببالیم و هم زمان فراموش نکنیم: " من آنم که رستم بوَد پهلوان" نیز پیام کنایی نیاکان خردمندمان است.  در گذار از هزاره­های تاریخی "ایران زمین" ، هیچ نکته و مضمونی نیست که مربوط به­انسان و سکه­ی دو روی "اهورا و اهریمن" او باشد و از قلم افتاده باشد ؛ چه در سنگواره و نبشته­ها­ی خردمندان این سر زمین و یا ضرب المثل­های عامیانه که نشان از دید ژرف و عمیق باشندگان آن دارد . شوربختانه در جریان رود تاریخ ما اکنون در مقام وموقعیت سزاوار خویش نیستیم ؛ ولی چه­باک که این روند دیالکتیکی همه­ی تمدن­هاست : ظهور، اوج و سقوط.  مهم آن­است که پیشینه­ی فرهنگ یکتای خود را به دست فراموشی نسپاریم . آگاه باشیم که نه تنها بی ریشه نیستیم، که وابسته و پیوسته­ی ریشه­ی درختی کهن و ماندنی به­نام " فرهنگ" آریایی- ایرانی هستیم .

تاریخ بشر ، کم تر رهبر آزاده­ای چون کوروش را به­یاد دارد که دوست و یا دشمن معترف به­آن هستند. کوروش بزرگ شخصیتی استثنایی است که همگان را با رفتار و کردار بزرگ منشانه­ی خویش تحت تاًثیر قرار داده است .

هم زمان با دورانی­که سر کردگان اقوام دیگر برای اثبات قدرت و بزرگی خود، کشتارهای بی­رحمانه، قتل و غارت مردمان سرزمین های مغلوب خود را مثال می آوردند کوروش در بهار سال 539 پیش از میلاد، زمانی که وارد بابل  شد، با آن که باور دینی ای  مغایر با  بابلیان داشت نخست به معبد "مردوخ" ایزد بابلی رفت و ادی احترام نمود!

رهبر و فرمانده­ی دیگری را سراغ دارید که نظیر این فروتنی را از خود نشان داده­باشد ...؟! جنگ ها و فتوحات کوروش پیش از آن که هدف­اش تجاوز باشد، دفاع از ایران زمین بود که هماره در معرض تجاوز و قتل و غارت اقوام سر زمین های­همسایه بود. او باور به­انسان و حرمت انسانی­اش داشت و از این روی است که اسیران یهودی بابل را مختار به ماندن در بابل و یا بازگشت به­میهن و یا مهاجرت به ایران می کند. سپاس از کوروش بزرگ را در تورات هم می یابیم و برخی نیز بر این باورند که "مسیح" موعود در تورات، کسی جز " کوروش" نیست .

سخن از کوروش بزرگ نه­در این نوشتار کوتاه، که در کتابی­هم نمی­گنجد . در پایان بار دگر به این نکته تاًکید کنم :

اگر ما ایرانی ها به ستایش و سپاس از کوروش بزرگ نشسته­ایم، تنها نیستیم ؛ او شخصیتی است جهانی و از این روی است که "منشور حقوق بشر " او پس از گذشت 2500 سال هنوز جذابیّت خود را از دست نداده  و در موزه های مختلف جهان در معرض دید انسان های فرهیخته قرار می گیرد . 

 

اکنون که سخن از کورشِ کبیر و جایگاهِ شایسته­یِ وی درتاریخ آمده ،  بی مناسبت نیست که اشاره­ای کوتاه به­نقشِ زن درایرانِ باستان هم داشته باشیم، بهرامِ روشن ضمیر، پژوهنده­یِ تاریخ، سخن از شوکت و عزتِ زن دردوره یِ ساسانیان­می­گوید و چنین می آورد که:

  درروزگار ساسانیان، زن ایرانی از حق مالکیت برخوردار بود. قوانین آن زمان پشتیبان حق زنان و استقلال آنان بود.از این‌روست که در تاریخ ساسانیان، نمونه‌ای نمی‌یابیم که مردان توانسته باشند با خشونت با زنان برخورد کنند بررسیِ­یکی­ از پژوهندگان تاریخ نشان می‌دهد که از ٨٠ قطعه هنری گچ‌بری، موزاییک، ظرف‌های زرین و سیمین دوره‌ی ساسانی، در نوزده قطعه تصویری از زنان دیده می‌شود. به سخن دیگر، در ٢٣درصد آثار به‌دست آمده‌ی ساسانی زنان دیده می‌شوند. از سی و چهار نقش برجسته‌ی آن دوره هم، در پنج نمونه، زنان تصویر شده‌اند. این که این آمار نشانگر چه مساله‌ای می‌تواند باشد، جای بررسی و کندوکاو دارد. اما می‌دانیم که نخستین باری که در ایران نقش یک زن در سنگ‌نگاره‌ای کشیده شده است، به روزگار بهرام دوم ساسانی بازمی‌گردد. در سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم نه تنها نقش شهبانوی ایران را می‌بینیم، بلکه در سکه‌های این پادشاه نیز تصویر شهبانوی او دیده می‌شود. البته سکه‌ای از فرهاد چهارم اشکانی پیدا شده است که در کنار او چهره‌ی همسرش- موزا- دیده می‌شود. اما این زن، رومی بود و چنین کاری در روزگار پس از آن تکرار نشد. در حالی‌که همسر بهرام دوم ساسانی یک شهبانوی ایرانی بود. “دینگ”- مادر پیروز ساسانی- نیز در زمانی که پیروز با برادر دیگرش بر سر تاج و تخت درگیری داشت، در تیسفون مُهر پادشاهی زد. این نخستین بار در تاریخ ایران است که یک زن به نام خود مُهر شاهی زده است.»

به سخن روشن‌ضمیر، نقش‌هایی که از ایزد بانوی آناهیتا در روزگار ساسانی کشیده شده است، نشان از تاج‌بخشی زنان دارد .

در اوستا که کتاب دینی ساسانیان بود، زنان درست گوهر و نیک‌نام و خانه‌افروز و با شرم و بیم، ستوده شده‌اند و در گاتاها نه تنها زنان نادیده گرفته نشده‌اند، بلکه به یک­سان بودن آن دو پافشاری شده است. از شش امشاسپند  نیز سه امشاسپند مادینه است و سه امشاسپند، نرینه..

پوراندخت شاهنشاه ایران در زمان ساسانی زنی بود که بر بیش از 10 کشور آسیایی پادشاهی می‌کرد. او پس از اردشیر شیرویه به عنوان بیست و پنجمین پادشاه ساسانی بر اریکه شاهنشاهی ایران نشست و فرمانروایی نمود. تاریخچه فمینیسم در دنیا به بیش از 150 سال نمی‌رسد، اما «پوران دخت»، پادشاه ایرانی دوره ساسانی 1400 سال پیش اولین سخن „فمینیستیِ „ ایرانی رابیان کرد“پادشاه چه زن باشد و چه مرد، بایدسرزمینش رانگاه دارد و با عدل و انصاف رفتارکند“بااین سخن پوراندخت خودرادرلیستِ اولین پیروانِ تساویِ حقوقِ زن و مردقرارداد. درسده یِ­هفتمِ میلادی، علاوه برپوراندخت، آزرمیدخت نیز به پادشاهیِ ایران رسیدودرنبرد با رومیان وجودِتعدادِ فراوانی سربازِ زن درارتشِ  این پادشاه­گزارش شده است.

بعدازحمله یِ اعراب، نقشِ زن درتاریخ کم­رنگ و کم­رنگ­ترشد. حتی­در دوره یِ مشروطه که زنانِ متهوری چون­سرداربی بی مریمِ بختیاری که­باعده ای سوار برایِ کمک به نهضت مخفیانه واردِ تهران شد، به­یاریِ مجاهدین آمدند ، درقانونِ اساسیِ مشروطه کوچک­ترین حقی نگرفتند ودرکنارِمهجوران و مجرمان، ازدادنِ حقِ رای محروم بودند!!

تنها دردورانِ حکومتِ پهلوی هازنان توانستندبه حقوقِ حقه یِ خویش برسند،حقِ رای و انتخاب کردن و انتخاب شدن بگیرند و بسیاری از آنان توانستند به مقاماتِ عالی درحدِ وزارت  نیزدست یابند.

 تاسیسِ جمهوریِ اسلامی، روند پیشرفتِ زنان را درکشورمان به کلی متوقف ساخت،زنان نیز مانندِ تمامِ افرادِ ملت با قوانینِ اسلامیِ عصرِ مسلمان شدنِ اعرابِ بدوی، قرن ها به عقب بازگشتند، انتخابِ چند وزیر و وکیلِ زن هم دراین دوران، کاریکاتوری نمایشی است که جمهوریِ اسلامی برایِ اثباتِ موجودیتِ خویش به نمایش گذاشته است.

 باوجود، تمامِ محرومیت ها و اجحافات، هنوز که هنوز است، شیرزنِ ایرانی از مطالبه یِ حقِ خود دست برنمی­دارد و مانندِ تمامِ ملتِ شریفِ ایران، ققنوسی است که از خاکسترِ خویش جان می گیرد و روزی دوباره  به آن چه استحقاقش را دارد خواهد رسید.